بررسی تأثیر اشعه گاما در ایجاد تنوع در صفات زراعی کلزا و ردیابی ژن کنترل کننده اولئیک اسید با استفاده از نشانگرهای مولکولی

اصلاح و تولید ارقام و واریته های برتر در کلزا همواره مدنظر بهنژادگران بوده است. اصلاح نباتات مدرن بر مبنای ایجاد تنوع، انتخاب، ارزیابی و تکثیر ژنوتیپ های مطلوب شکل گرفته است. اصلاح موتاسیونی با ایجاد ژرم پلاسم غنی از تنوع ژنتیکی در دست یابی به این اهداف نقش مهمی را ایفا نموده است. در این راستا به منظور ایجاد تنوع در صفات زراعی مختلف در دو رقم کلزا pf و زرفام از اشعه گاما (500، 700، 900، 1100 و 1300 گری) استفاده گردید. صفات مورد ارزیابی شامل سرعت و درصد جوانه زنی، طول ریشه چه و ساقه چه در شرایط آزمایشگاهی، ارتفاع ساقه اصلی، تعداد شاخه فرعی، تعداد غلاف در شاخه اصلی و فرعی، طول غلاف و وزن هزار دانه در نسلهای m1 و m2 بوده است. از نشانگرهای مولکولی scar و rapd نیز جهت ردیابی ژن کنترل کننده اولئیک اسید استفاده گردید. نتایج نشان داد که در نسل m1 در رقم pf تمامی صفات به جز تعداد غلاف در شاخه اصلی تحت تیمارهای مختلف اشعه کاهش معنی داری نسبت به شاهد داشته اند. در رقم زرفام نیز تأثیر کاهشی دزهای مختلف اشعه گاما برای صفات درصد جوانه زنی، طول ریشه چه و ساقه چه، ارتفاع ساقه، تعداد غلاف در شاخه اصلی و طول غلاف مشاهده گردید. در نسل m2 در رقم pf تمامی صفات به جز تعداد غلاف در شاخه اصلی کاهش معنی داری در همه تیمارها (دزهای مختلف اشعه گاما) نسبت به شاهد داشته اند. تعداد غلاف در شاخه اصلی برخلاف سایر صفات در رقم pf، در تمامی دزهای اشعه نسبت به شاهد افزایش داشته است. در رقم زرفام با وجود کاهش در میزان صفات مورد ارزیابی در تیمارهای مختلف، اثر دز تنها برای وزن هزار دانه معنی دار شد. بیشترین ضریب تنوع نسبی در ارقام مذکور نیز مربوط به تعداد غلاف در شاخه فرعی بوده است. در بررسی تک بوته های هر دز در نسل m2 نیز لاین هایی با صفات مطلوب و برتر نسبت به شاهد به دست آمدند. این صفات شامل کاهش ارتفاع ساقه، افزایش تعداد غلاف در شاخه اصلی و فرعی ، طول غلاف و وزن هزار دانه بوده است که باعث افزایش عملکرد دانه می گردند. بنابراین انتخاب و بررسی این صفات در نسل های بعدی جهت تثبیت این لاین ها راه را برای ایجاد ارقام برتردر کلزا هموار می سازد. نتایج مربوط به بررسی مولکولی با نشانگر scar در مکان bp399 و نشانگر rapd در مکان bp830 نشان داد که شاهد آزمایش و تمامی نمونه های تحت تیمار اشعه گاما در ارقام pf و زرفام دارای باند مورد نظر بوده اند. برای دست یابی به لاین هایی که دارای تغییر در مکان اولئیک اسید باشند از طریق موتاسیون اولاً باید نشانگرهای مولکولی اختصاصی را توسعه داد ثانیاً باید لاین های زیادی را مورد بررسی قرار داد.